Αναγνωρίζοντας την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάγκη ανάδειξής της, με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν θεσμοθετηθεί από το 1999, οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Οι μέρες αυτές αφιερώνονται στα μνημεία πολιτισμού και τη συντήρησή τους και στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού για την πολιτιστική κληρονομιά, εθνική και κοινή ευρωπαϊκή. Κάθε χρόνο, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου γίνονται εκδηλώσεις σε πολλές περιοχές της Ευρώπης με κοινό σύνθημα «Ευρώπη, μια κοινή κληρονομιά». Για το έτος 2019 το σύνθημα είναι «Τέχνες και Ψυχαγωγία» και οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν το Σαββατοκύριακο 28 – 29 Σεπτεμβρίου. Οι ευρωπαϊκές ημέρες πολιτιστικής κληρονομιάς είναι το μεγαλύτερο πολιτιστικό γεγονός στην Ευρώπη, αφού η πολιτιστική κληρονομιά πρωταγωνιστεί σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η πολιτιστική κληρονομιά, φυσική, ενάλια, υλική και άυλη, αποτελεί τον πλούτο που μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά και συνδέει το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον. Ο σεβασμός, η διατήρηση, η προβολή και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς όχι μόνο είναι καθήκον όλων των γενεών αλλά και ηθικό χρέος απέναντι στις γενιές που πέρασαν και τις γενιές που έπονται και απέναντι στον εαυτό και την ταυτότητά μας. Η γνωριμία με τις ρίζες, την πολιτιστική μας ταυτότητα, την ιστορία και την παράδοσή μας προβάλλει στις μέρες μας πιο αναγκαία από ποτέ. Σήμερα, η παγκοσμιοποίηση, η τάση ομοιομορφίας σε όλους τους τομείς της ζωής, η προοδοπληξία και η ακύρωση κάθε μορφής κληρονομιάς, ηθών και εθίμων, ωθούν τους ανθρώπους να αδιαφορούν για την ταυτότητα και το παρελθόν του λαού, του τόπου και του έθνους τους. Μάρτυρες της κληρονομιάς μας απομένουν πλέον τα μνημεία και οι συνήθειες που κράτησαν οι γενιές στο πέρασμα των αιώνων, να τεκμηριώνουν και να κραυγάζουν την ταυτότητα του κάθε τόπου.
Η πολιτιστική κληρονομιά στις μέρες μας, δεν απειλείται μόνο από τη γενική τάση παγκοσμιοποίησης που επικρατεί, αλλά και από πολλούς άλλους παράγοντες οι οποίοι καταστρέφουν και απειλούν τα ίδια τα πολιτιστικά αγαθά που τροφοδότησαν και τροφοδοτούν ολόκληρες γενεές. Οι αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η αλόγιστη τουριστική εκμετάλλευση είναι παράγοντες που φθείρουν τους πολιτιστικούς θησαυρούς. Ιδιαίτερα καταστροφικές είναι πολεμικές συρράξεις, οι βανδαλισμοί και οι λεηλασίες. Παράλληλα, οι λαθρανασκαφές, η αρχαιοκαπηλία όπου κλεμμένα αντικείμενα μεγάλης πολιτιστικής αξίας γίνονται αντικείμενο παράνομου εμπορίου, οι πλαστογραφίες και η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών απειλούν με εξαφάνιση τα πολιτιστικά αγαθά. Ωστόσο, η αδιαφορία για την ιστορική, πολιτιστική και περιβαλλοντική σημασία των μνημείων, η έλλειψη γνώσεων και η ολιγωρία για την προστασία τους δεν αποτελούν ήσσονος σημασίας απειλές για την πολιτιστική κληρονομιά. Δυστυχώς η παγκόσμια κοινωνία κωφεύει και οι διακηρύξεις για την προστασία και ανάδειξη της κληρονομιάς εισακούονται από ελάχιστους. Σε αυτό το πλαίσιο ο Μάρκο Λαμπερτίνι, γενικός διευθυντής του WWF International επεσήμανε ότι «Τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς πρέπει να απολαμβάνουν το υψηλότερο επίπεδο προστασίας, όμως συχνά αποτυγχάνουμε να διασφαλίσουμε ακόμη και αυτό το σημαντικό κομμάτι της Γης».
Η Κύπρος, ιδιαίτερα πλούσια πολιτιστικά, βρίσκεται καθημερινά αντιμέτωπη με την καταστροφή της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Είναι γεγονός ότι η ραγδαία ανάπτυξη πολλές φορές υποβαθμίζει το σύνολο της πολιτιστικής κληρονομιάς και μειώνει τη σημασία της. Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν ως απειλές για την πολιτιστική κληρονομιά εντοπίζονται και στην μικρή Κύπρο. Είναι όμως αξιοσημείωτο να αναφερθεί ότι στην Κύπρο, την πολιτιστική κληρονομιά δεν απειλούν μόνο οι φυσικές καταστροφές, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η αλόγιστη ανάπτυξη και εκμετάλλευση του φυσικού και πολιτιστικού χώρου. Η καταστροφή των πολιτιστικών θησαυρών της Κύπρου συντελείται σε τεράστιο βαθμό στο 36.2% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας το οποίο είναι κατεχόμενο από τους Τούρκους, μετά την τουρκική εισβολή τον Ιούλιο του 1974. Δυστυχώς, η καταστροφή της κληρονομιάς μας είναι γεγονός, βανδαλισμοί, συλήσεις, λεηλασίες, κλοπές και καταστροφές χαρακτηρίζουν την επανειλημμένη και μη αναστρέψιμη ζημιά στους πολιτιστικούς μας θησαυρούς. Εκκλησίες έχουν δεχτεί βανδαλισμούς και χρησιμοποιούνται ως στάβλοι, τζαμιά, ή στρατιωτικές εγκαταστάσεις, θησαυροί, όπως ψηφιδωτά, εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη, τοιχογραφίες έχουν κλαπεί και πωλούνται παράνομα σε αγορές.[1]
Ο ξεριζωμός της πολιτιστικής κληρονομιάς μετά την τουρκική εισβολή είναι φανερός και η καταστροφή ολοκληρωτική και μη αναστρέψιμη. Ενδεικτικά, το μέγεθος της καταστροφής φαίνεται από την καταστροφή περισσότερων από 520 εκκλησιών, παρεκκλησιών και μοναστηριών και όλων των ελληνοκυπριακών κοιμητηρίων. Εκτιμάται ότι περισσότερες από 23000 εικόνες φιλοτεχνημένες μεταξύ του 12ου και 20ου αιώνα καταστράφηκαν, τάφοι συλήθηκαν, χριστιανικά κειμήλια, πολύτιμες βυζαντινές εικόνες, σπάνια ψηφιδωτά που επιβίωσαν από την τουρκική εισβολή, σε μικρό διάστημα από αυτή εξαφανίστηκαν και καταστράφηκαν[2]. Η ιστορική, θρησκευτική και πολιτισμική αξία αμέτρητων θησαυρών έγινε θύμα της ακατανόητης καταστροφής. Καθημερινοί και συνεχείς είναι οι αγώνες του κράτους και της Εκκλησίας για την προστασία των πολιτιστικών μας αγαθών στα κατεχόμενα εδάφη αλλά και για τον εντοπισμό και την επιστροφή των κλεμμένων θησαυρών του πολιτισμού μας.
Καταληκτικά, αδήριτη προβάλλει η ανάγκη για τη διατήρηση, την προβολή και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου. Ο κάθε τόπος, έχει τη δική του πολιτιστική κληρονομιά η οποία είναι πάντοτε αξιόλογη γιατί μαρτυρεί την ιστορία και τις καταβολές του, και έχει συμβάλει ποικιλοτρόπως στη διαμόρφωση του παρόντος σε αυτό το μεγάλο πλανητικό σπίτι. Ως η τωρινή γενεά, οφείλουμε και έχουμε χρέος να κρατήσουμε την ταυτότητα μας και να σώσουμε τις ζωντανές μαρτυρίες του πολιτισμού μας, όπως έχουμε χρέος να σεβόμαστε και να αναγνωρίζουμε την πολιτιστική κληρονομιά όλων των λαών, κρατών, εθνών. Η πολιτιστική κληρονομιά κληρονομείται και κληροδοτείται, και η διατήρησή της πρέπει να είναι οικουμενικός αγώνας και παγκόσμιος στόχος.
[1] Ένας πολιτισμός χάνεται. Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κατεχόμενη Κύπρο, Γραφείο Τύπου και πληροφοριών, Λευκωσία 2012
[2] Σαββίδης Π., Η Ισλαμοποίηση της κατεχόμενης Κύπρου, Αρματολός, Λευκωσία 2019, σ. 31-34